Angen gweithredu i fynd i’r afael â gordewdra – Prif Swyddog Meddygol

Gan lansio ei hail adroddiad blynyddol, mae Ruth Hussey yn amlinellu’r camau y mae angen i’r genedl eu cymryd i fynd i’r afael â phroblemau iechyd y boblogaeth, yn cynnwys gordewdra, sy’n cyfrannu at lawer o afiechydon cronig.

Yn ôl ei hadroddiad, mae dros chwarter y plant sy’n bedair i bum mlwydd dros bwysau neu’n ordew, tra bo 22% o oedolion yn ordew.  Mae’r lefelau gordewdra yn uwch mewn ardaloedd mwy di-fraint.  Gallai gwahardd hysbysebion bwyd sothach ar y teledu ac ar y rhyngrwyd helpu i fynd i’r afael â gordewdra ymhlith plant, yn ôl Prif Swyddog Meddygol Cymru.

Dywed Dr Hussey hefyd y bydd rhoi isafswm pris uned o 50c ar waith yng Nghymru yn helpu i fynd i’r afael â chamddefnyddio alcohol.  Mae’r dystiolaeth yn dangos bod pris alcohol yn cyfrif ac wrth i alcohol ddod yn sylweddol fwy fforddiadwy yn ystod y degawdau diwethaf, mae nifer y marwolaethau a’r afiechydon sy’n gysylltiedig ag ef wedi cynyddu hefyd.

Mae’r Prif Swyddog Meddygol yn croesawu’r cynnydd a wnaed o ran gostwng cyfraddau ysmygu yng Nghymru gyda chanran yr oedolion a oedd yn ysmygu yn gostwng o 23% i 21% rhwng 2012 a 2013. Mae Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i adeiladu ar y cynnydd hwn gyda chynlluniau i wahardd ysmygu mewn ceir sy’n cludo plant.  Mae hefyd am weld mwy o bwyslais ar weithgarwch corfforol – mae’n hanfodol i iechyd a lles da.

Byddai’r cyfuniad o fabwysiadu’r pedair ffordd iach o fyw yn gwella iechyd yng Nghymru yn sylweddol. (Dim ysmygu, Dim yfed mwy na’r canllawiau, Bwyta pump neu ragor o ddognau o ffrwythau a llysiau bob dydd, Bod yn gorfforol egnïol bum diwrnod yr wythnos fan leiaf)

Mae’r adroddiad yn amlygu ymddygiad iechyd oedolion yn 2013, gan gynnwys:

•42% wedi yfed mwy na’r canllawiau dyddiol yn yr wythnos flaenorol.

•26% wedi goryfed mewn pyliau (ddwywaith gymaint â’r canllawiau dyddiol) yn yr wythnos flaenorol.

•67% wedi bwyta llai na phum dogn o ffrwythau a llysiau y diwrnod blaenorol.

•34% heb fod yn gorfforol egnïol ar unrhyw ddiwrnod yn yr wythnos flaenorol.

•58% dros bwysau neu’n ordew.

•22% yn ordew.

Mae’r canfyddiadau eraill yn cynnwys:

•Mae poblogaeth Cymru yn parhau i fyw’n hirach a’r disgwyliad oes i ddynion yw 78.2 oed ac 82.2 oed i fenywod.

•Mae mwy o bobl hŷn nag o blant yng Nghymru bellach; mae 18 y cant o’r boblogaeth o dan 16 oed ac mae 19 y cant yn 65 oed ac yn hŷn.

•Mae marwolaethau osgoadwy wedi gostwng o flwyddyn i flwyddyn yng Nghymru ers 2001.

•Mae’r rhan fwyaf o oedolion yng Nghymru yn dweud bod eu hiechyd yn gyffredinol dda. Yn 2013, dywedodd 80 y cant hyn, er i draean o’r oedolion (33 y cant) hefyd ddweud bod eu gweithgareddau beunyddiol yn cael eu cyfyngu oherwydd problem iechyd neu anabledd tymor hir.

Dywedodd Ruth Hussey:

“Fy adroddiad blynyddol i yw archwiliad blynyddol Cymru, ac mae’n rhoi darlun i ni o’n hiechyd a’r hyn y mae angen i ni ei wneud i’w wella.  Does dim dianc rhag y ffaith bod gormod ohonom ddim yn gwneud digon i ofalu am ein hiechyd.

“Mae gordewdra yn rhywbeth y mae’n rhaid i ni i gyd ei wynebu.  Mae’n cyfrannu at lawer o afiechydon cronig, o ddiabetes math 2 i glefyd cardiofasgwlar.  Mae’n costio £73 miliwn y flwyddyn i GIG Cymru.  Mae gordewdra’n effeithio hefyd ar y rhai mwyaf di-fraint.

“Mae pobl yn bwyta mwy o fwyd wedi’i brosesu a bwyd sothach.  Mae siwgr yn aml ynghudd mewn bwydydd sydd wedi’u prosesu ac nid yw’n darparu dim gwerth o ran maeth. Mae’r diwydiant hysbysebu’n bwerus iawn yn dylanwadu ar blant yn benodol i fwyta bwydydd afiach. Un cam a fyddai’n gweithio’n dda i gyfyngu ar y dylanwad hwn fyddai gwahardd hysbysebu pob bwyd sothach cyn y gwahanfur am 9pm, er mwyn i blant fod yn llai agored i’r math hwn o farchnata. Dylid gwahardd hysbysebion bwyd sothach drwy’r amser ar wasanaethau ‘ar alw’ ar y rhyngrwyd hefyd.  Byddwn yn croesawu unrhyw symud i’r cyfeiriad hwn ar lefel y DU.

“Er gwaethaf arwyddion calonogol bod cyfraddau ysmygu wedi gostwng i 21 y cant, ymhlith y cymunedau mwyaf di-fraint y gwelir y patrwm ysmygu ar ei gryfaf o hyd.  Mae’n hanfodol i ni fel cymdeithas fynd i’r afael â’r achosion sydd wrth wraidd afiechyd.  Mae angen i ni ganolbwyntio’n ddigyfaddawd ar waith atal, ar ansawdd gofal iechyd ac ar ddod â’n hymdrechion i leihau afiechyd a thlodi’n nes at ei gilydd.  Yr un nodau sydd flaenaf yn fy nghyngor eleni.”